Κεφαλαλγίες - Πονοκέφαλοι

Κεφαλαλγίες - Πονοκέφαλοι

Τι είναι η κεφαλαλγία;

Η λέξη “κεφαλαλγία” χρησιμοποιείται για να περιγράψει το “άλγος”, δηλαδή τον πόνο, στην περιοχή της κεφαλής και αποτελεί το δόκιμο ιατρικό όρο αντί της ευρέως χρησιμοποιούμενης λέξης “πονοκέφαλος”. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) η κεφαλαλγία ως πάθηση αφορά περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, συχνά με καταστροφικές συνέπειες στη λειτουργικότητα και τον ψυχισμό του πάσχοντα, αλλά και σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις και προεκτάσεις.

Είδη κεφαλαλγίας

Σύμφωνα με τη διεθνή ταξινόμηση των κεφαλαλγιών (International Classification of Headaches Disorders - ICHD 3) αυτές κατατάσσονται σε 3 μεγάλες κατηγορίες, τις πρωτοπαθείς (ιδιοπαθείς) κεφαλαλγίες, τις δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες και τις προσωπαλγίες - νευραλγίες στην περιοχή της κεφαλής. Η κατάταξη συχνά δεν είναι εύκολη και περιλαμβάνει αυστηρά κριτήρια, τα οποία ο κλινικός οφείλει να γνωρίζει. Αναγνωρίζονται συνολικά 17 διαφορετικές υποκατηγορίες πρωτοπαθούς κεφαλαλγίας, τουλάχιστον 40 διακριτές παθολογικές οντότητες με πληθώρα αναλυτικότερων υποδιαιρέσεων ως πιθανά αίτια δευτεροπαθών κεφαλαλγιών και 13 υποκατηγορίες επώδυνων νευροπαθειών και προσωπαλγιών περιφερικού ή κεντρικού τύπου, με γνωστότερη τη νευραλγία τριδύμου.

Οι πιο γνωστές πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες είναι η ημικρανία, η κεφαλαλγία τύπου τάσης και η αθροιστική κεφαλαλγία, η καθεμία με διαφορετικά κλινικά χαρακτηριστικά και αντιμετώπιση.

Η ημικρανία αποτελεί μία κεφαλαλγία μέτριας έως ισχυρής έντασης, τυπικά με ετερόπλευρη εντόπιση (“στο ήμισυ της κεφαλής”) και σφύζοντα-παλλόμενο χαρακτήρα, η οποία συνοδεύεται από ευαισθησία στα φωτεινά και ηχητικά ερεθίσματα (φωτοφοβία και ηχοφοβία αντίστοιχα) και ναυτία με ή χωρίς εμέτους, ενώ επιδεινώνεται με τη σωματική δραστηριότητα. Σε ορισμένους ασθενείς, της έναρξης της κεφαλαλγίας προηγούνται εστιακά νευρολογικά συμπτώματα, όπως οπτικές ή αισθητικές διαταραχές, διαταραχές λόγου και σπανιότερα παρετικά φαινόμενα, αδυναμία δηλαδή άνω ή/και κάτω άκρου. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούν τυπικά λίγα λεπτά και καλούνται “αύρα”.

Η κεφαλαλγία τύπου τάσης (tension-type headache), παλαιότερα γνωστή και ως κεφαλαλγία του στρες, είναι η συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας. Πρόκειται για πιεστικού χαρακτήρα κεφαλαλγία, ήπιας έως μέτριας έντασης, η οποία συχνά περιγράφεται ως “μέγγενη” ή “στεφάνι” που πιέζει κυκλοτερώς την κεφαλή, ιδίως στην περιοχή του μετώπου και τους κροτάφους, ή απλά ως “βάρος” στην κορυφή του κρανίου. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ημικρανίας απουσιάζουν, δεν παρατηρούνται φαινόμενα αύρας, ενώ χαρακτηριστικά αναγνωρίζεται ευαισθησία κατά την ψηλάφηση και άσκηση πίεσης σε μύες της κεφαλής ή/και του αυχένα (myofascial trigger points).

Η αθροιστική κεφαλαλγία είναι πολύ σπανιότερη της ημικρανίας και της κεφαλαλγίας τύπου τάσης, προσβάλλοντας το 0,1% έως 0,2% του γενικού πληθυσμού και συχνότερα άντρες. Πρόκειται για μία από τις ισχυρότερες κεφαλαλγίες, με ετερόπλευρη εντόπιση πέριξ του οφθαλμού ή/και σύστοιχα κροταφικά. Χαρακτηριστικά συνοδεύεται από διαταραχές του αυτόνομου νευρικού συστήματος αποκλειστικά στην πλευρά του πόνου, όπως οίδημα βλεφάρου, βλεφαρόπτωση, ερυθρότητα του επιπεφυκότα, μύση (ελάττωση του εύρους της κόρης του οφθαλμού), δακρύρροια, ρινική συμφόρηση, ρινόρροια και εφίδρωση ημίσεος προσώπου. Συχνά εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, αφυπνίζοντας τον ασθενή.

Σε αντίθεση με τις πρωτοπαθείς, οι δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες οφείλονται σε υποκείμενες παθολογικές καταστάσεις, όπως λοιμώξεις, τραυματισμούς, νεοπλάσματα, ανευρύσματα, ισχαιμικά ή αιμορραγικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, αγγειακές δυσπλασίες, ενδοκράνια υπέρταση ή υπόταση, φάρμακα κ.α και μπορεί να συνοδεύονται από πρόσθετα συμπτώματα, όπως πυρετό ή εστιακά νευρολογικά σημεία και συμπτώματα (π.χ δυσκαμψία αυχένα, διπλωπία, ληθαργικότητα, σύγχυση κ.α). Συχνά είναι απειλητικές και θα πρέπει να διερευνώνται.

Διάγνωση κεφαλαλγίας

Η διάγνωση των κεφαλαλγιών ξεκινά με τη λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιατρικού ιστορικού, την περιγραφή των συμπτωμάτων από τον ίδιο τον ασθενή και τη συλλογή πληροφοριών, που αφορούν την εντόπιση, το χαρακτήρα, την ένταση, τη διάρκεια και τη συχνότητα του πόνου, την πιθανή συσχέτισή του με τις μεταβολές της θέσης του σώματος, καθώς την παρουσία πιθανών εκλυτικών παραγόντων, που τον προκαλούν ή τον επιδεινώνουν. Εξίσου σημαντική είναι και η διενέργεια ενδελεχούς κλινικής εξέτασης προς αναζήτηση πιθανής εστιακής νευρολογικής σημειολογίας ή λοιπών κλινικών στοιχείων, που παραπέμπουν σε συνυπάρχουσες υποκείμενες παθήσεις. Αν κριθεί απαραίτητο, μπορεί να ζητηθεί επιπλέον παρακλινικός έλεγχος, όπως αιματολογικές εξετάσεις (γενική αίματος, δείκτες φλεγμονής, πηκτικός μηχανισμός, θυρεοειδικές ορμόνες κ.α), απεικονιστικές μέθοδοι (π.χ. μαγνητική ή αξονική τομογραφία εγκεφάλου) ή/και λήψη εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσω οσφυονωτιαίας παρακέντησης, προκειμένου να αποκλειστούν πιθανά δευτεροπαθή αίτια.

Θεραπεία κεφαλαλγίας

Η θεραπευτική προσέγγιση της κεφαλαλγίας εξαρτάται από τον τύπο της. Θεμέλιο λίθο στην αντιμετώπιση των κεφαλαλγιών αποτελεί η κατά περίπτωση ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή.

Για τις πλέον συνήθεις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες, την ημικρανία δηλαδή και την κεφαλαλγία τύπου τάσης, η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη θεραπεία της οξείας φάσης, τη λήψη δηλαδή φαρμάκων επί παρουσίας του άλγους και τη λεγόμενη προφυλακτική θεραπεία, επί συχνών επεισοδίων κεφαλαλγίας συχνά ισχυρής έντασης και μεγάλης διάρκειας, με σημαντικά αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής του ασθενούς.

Η θεραπεία οξείας φάσης θα πρέπει να λαμβάνεται όσο το δυνατόν συντομότερα από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η αλόγιστη κατανάλωση αναλγητικών θα πρέπει να αποφεύγεται, διότι δύναται να οδηγήσει σταδιακά σε επιδείνωση των κεφαλαλγιών, με επίταση της συχνότητας εκδήλωσής τους, μία κατάσταση γνωστή ως “κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών”.

Αντιθέτως η προφυλακτική θεραπεία δε χορηγείται ανακουφιστικά κατά τη διάρκεια μιας κρίσης κεφαλαλγίας. Λαμβάνεται καθημερινά, για διάστημα αρκετών μηνών, ανεξαρτήτως της παρουσίας ή όχι άλγους, με απώτερο σκοπό την ελάττωση του αριθμού των κεφαλαλγιών, τη μείωση της έντασης και της διάρκειάς τους, καθώς και την αποτελεσματικότερη ανταπόκρισή τους στα πάσης φύσεως αναλγητικά.

Η θεραπεία οξείας φάσης περιλαμβάνει κατά βάση απλά αναλγητικά (παρακεταμόλη), ακετυλοσαλικυλικό οξύ (ασπρίνη) και άλλα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (π.χ ιβουπροφαίνη, ναπροξένη, δικλοφαινάκη, ινδομεθακίνη, μεφαιναμικό οξύ κ.α). Στην ημικρανία δύναται επιπρόσθετα να χρησιμοποιηθούν αντιεμετικά, σκευάσματα περιέχοντα καφεϊνη και τριπτάνες, ενώ οπιοειδή σκευάσματα (π.χ κωδεϊνη και τραμαδόλη) και ηρεμιστικά φάρμακα (βενζοδιαζεπίνες) παρά την αποτελεσματικότητά τους, καλό είναι να αποφεύγονται συστηματικά.

Όσον αφορά την προφυλακτική θεραπεία, αυτή στην περίπτωση της κεφαλαλγίας τύπου τάσης περιορίζεται στη χρήση αντικαταθλιπτικών, κυρίως της αμιτριπτυλίνης (τρικυκλικό αντικαταθλιπτικό) και κατά δεύτερο λόγο της βενλαφαξίνης και της μιρταζαπίνης, ενώ στην περίπτωση της ημικρανίας δύναται να χρησιμοποιηθούν αντιεπιληπτικά (τοπιραμάτη, βαλπροϊκό οξύ), αντικαταθλιπτικά (αμιτριπτυλίνη, βενλαφαξίνη, ντουλοξετίνη), β-αποκλειστές (προπρανολόλη, μετοπρολόλη), αναστολείς αγγειοτενσίνης (καντεσαρτάνη) και ανταγωνιστές ασβεστίου (φλουναριζίνη).

Επιπρόσθετα, διατίθενται τα τελευταία έτη, τόσο για την επεισοδιακή όσο και για τη χρόνια ημικρανία, τα αντι-CGRP μονοκλωνικά αντισώματα, των οποίων η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια έχουν αποδειχθεί με πληθώρα μελετών. Πρόκειται για σκευάσματα υψηλού κόστους, τα οποία συνταγογραφούνται έπειτα αναποτελεσματικότητας ή μη ανοχής τουλάχιστον 2 εκ των προαναφερθέντων σκευασμάτων. Στη χώρα μας διατίθενται τα Fremanezumab (Ajovy), Erenumab (Aimovig) και Galcanezumab (Emgality), τα οποία χορηγούνται υποδορίως, μία φορά μηνιαίως, πλην του Fremanezumab, το οποίο δύναται να χορηγείται υποδορίως κάθε 3 μήνες. Τέλος στη χρόνια ημικρανία χρησιμοποιείται θεραπευτικά και η βοτουλινική τοξίνη τύπου Α (Botox και Dysport).

Εναλλακτικά ως προφυλακτική θεραπεία δύναται να χρησιμοποιηθούν συμπληρώματα διατροφής, όπως το μαγνήσιο, το συνένζυμο Q10, η βιταμίνη D και Β2 (ριβοφλαβίνη) και ο πετασίτης.

Μη φαρμακολογικές θεραπείες αποτελούν η αλλαγή του τρόπου ζωής με εισαγωγή τακτικής άσκησης, ιδίως της αερόβιας, μείωση ή εξάλειψη του στρες με χρήση τεχνικών χαλάρωσης (yoga, διαλογισμός, ασκήσεις αναπνοής) και γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας, βελτίωση της ποιότητας του ύπνου και της στάσης του σώματός, σωστή και ισορροπημένη διατροφή, επαρκή ενυδάτωση και αποφυγή υπογλυκαιμίας νηστείας και γενικότερα αναγνώριση και αποφυγή των λεγόμενων εκλυτικών παραγόντων. Ειδικότερα στην κεφαλαλγία τύπου τάσης, όπου προεξάρχει το μυοπεριτονιακό στοιχείο έναντι του νευροαγγειακού (εν αντιθέσει με την ημικρανία), σημαντικό όφελος φαίνεται να προσφέρει η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, η φυσικοθεραπευτική προσέγγιση (ιδίως επί συνοδών μυοσκελετικών προβλημάτων) και η εφαρμογή της βιοανάδρασης (biofeedback). Ενθαρρυντικά αποτελέσματα παρατηρούνται ενίοτε με τεχνικές όπως ο βελονισμός, η ρεφλεξολογία και η ομοιοπαθητική.

Τέλος, σε περιπτώσεις όπου η κεφαλαλγία αποδίδεται σε δυσλειτουργία του στοματογναθικού συστήματος, δηλαδή σε μυοσκελετικές διαταραχές των κροταφογναθικών αρθρώσεων και των μασητήριων μυών (μασητήρες, κροταφίτες), απαιτείται εκτίμηση από οδοντίατρο - γναθολόγο και αντιμετώπιση με κατάλληλη αναλγητική - μυοχαλαρωτική φαρμακευτική αγωγή, εξατομικευμένο πρόγραμμα κινησιοθεραπείας της κάτω γνάθου και χρήση ενδοστοματικού νάρθηκα σταθεροποίησης.

Όσον αφορά τις δευτεροπαθείς κεφαλαλγίες, πέραν της μη εξειδικευμένης συμπτωματικής/αναλγητικής φαρμακευτικής αγωγής, η θεραπεία εστιάζει στην αντιμετώπιση της υποκείμενης νοσολογικής οντότητας, όπως για παράδειγμα τη λήψη αντιβιοτικών επί ιγμορίτιδας, τη λήψη αντιικής αγωγής σε περίπτωση μίας ιογενούς λοίμωξης του ΚΝΣ, τη χειρουργική αφαίρεση μιας νεοπλασίας, τον εμβολισμό ενός ανευρύσματος ή μιας αγγειακής δυσπλασίας.

Ο νευρολόγος Βελίτσος Ιωάννης κάθεται σοβαρός στο γραφείο του, φορώντας άσπρο πουκάμισο και πολύχρωμη γραβάτα.

Ιωάννης Δ. Βελίτσος MD, MSc

Ο κος Ιωάννης Βελίτσος είναι Ειδικός Νευρολόγος και διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στην Αγία Παρασκευή Αττικής. Είναι Στρατιωτικός Ιατρός, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων (Ιατρικό ΣΣΑΣ) και της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει ειδικευθεί στη Γερμανία και έχει πραγματοποιήσει Μεταπτυχιακές Σπουδές με τίτλο «Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Είναι Επιστημονικός συνεργάτης της Νευρολογικής Κλινικής της Ευρωκλινικής Αθηνών και σταθερό μέλος της Ομάδος Neurolife. Αντιμετωπίζει όλο το φάσμα των παθήσεων του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος.

Διαβάστε περισσότερα

Διασφαλίστε την υγεία του νευρικού σας συστήματος